کنجد یکی از محصولات چند منظوره است که در مناطق خشک کشت می شود. این گیاه خصوصیات منحصر به فردی دارد که می تواند مناسب سیستم های تناوبی باشد. تولید این محصول بطور قابل توجه آسان است چرا که تجهیزات مورد استفاده در محصولات دیگر می توانند در کشت و کار این گیاه مورد استفاده قرار گیرند.کشت این گیاه با منابع محدود در شرایط مشابه نسبت به محصولات زراعی دیگر، با بازگشت سرمایه بیشتر و هزینه کمتر سودآوری بیشتری به همراه دارد. کنجد خصوصیات زراعی مهمی دارد از جمله این که به شرایط گرمسیری سازگار است، در خاک با حداقل رطوبت به خوبی رشد می کند، در دمای بالا عملکرد خوبی داشته و دانه ها ارزش غذایی بالایی دارند. گیاه کنجد در خاک های نسبتا فقیر در شرایط آب و هوایی که عموما برای محصولات دیگر نامناسب است رشد می کند. این گیاه با سیکل برداشت نسبتا کوتاه از 140-90 روز، امکان کشت محصولات دیگر را در مزرعه فراهم می کند و اغلب با محصولات دانه ریز دیگر کشت می شود. این گیاه به حفظ رطوبت خاکی که در آن کشت شده کمک کرده و رطوبت لازم را برای محصول بعدی مستقیما بعد از برداشت فراهم می کند. بطور کلی کنجد میزان آب کمتری از پنبه، ذرت، سورگوم، سویا و بادام زمینی مصرف می کند.این گیاه یکی از محصولات متحمل به خشکی در جهان است، اما با رطوبت بیشتر عملکرد بالاتری بدست می آید. آبیاری سریع و سبک در کشت این گیاه توصیه می شود. کشت کنجد می تواند در محدوده گسترده ای از خاک ها صورت گیرد، اما گیاه در خاک های سبک و با زهکش مناسب بهترین رشد را دارد و pH 8-5 را ترجیح می دهد و به خاک های بسیار اسیدی و شور، حساس است. زهکشی خاک در کشت کنجد بسیار مهم است ، بطوری که کنجد به دوره کوتاه غرقابی و ایستادگی آب بسیار حساس است. رشد و نمو کنجد شامل چهار مرحله رویشی، زایشی، رسیدگی و خشک شدن است. کنجد گیاهی با رشد نا محدود است بنابراین بین مراحل رشدی در دوره های مختلف از فصل رشد همپوشانی وجود دارد. بذر در اولین کپسول ممکن است رسیده باشد در حالی که بخش های زیری گیاه هنوز در مرحله گلدهی است. رشد کنجد در 30 روز اول کند است در حالی که رشد ریشه، سریع تر از برگ ها و ساقه ها می باشد. کنجد به دوره طولانی نور خورشید نیاز دارد و عموما گیاهی روز کوتاه است با این وجود واریته هایی وجود دارند که تحت تاثیر طول روز قرار نمی گیرند. این گیاه به دمای ثابت بالا نیاز دارد، محدوده مطلوب دمایی جهت رشد، 30-26 درجه سانتی گراد است. کمترین دما جهت جوانه زنی تقریبا 12 درجه سانتی گراد است، اگر دما زیر 18 درجه سانتی گراد باشد می تواند اثرات منفی در جوانه زنی داشته باشد.
کنجد (. (Sesamum indicum L گیاهی دیپلوئید (2n = 26)، با عادت رشدی یک ساله و رشد نامحدود است. به طور معمول کنجد گیاهی خود گرده افشان است، اگر چه دگرگرده افشانی توسط حشرات در این گیاه رایج می باشد، بطوری که تا 50 درصد دگرگرده افشانی توسط حشرات در این گیاه گزارش شده است. گل کنجد، صبح زود باز می شود و در شب ریزش می کند. با وجود ارزش غذایی بالا و اهمیت تاریخی و فرهنگی قابل ملاحظه کنجد، تمرکز کمی در تحقیقات این گیاه وجود دارد. عدم پژوهش خاص و درک صفات مربوط به عملکرد روند توسعه کنجد را محدود کرده است.
با توجه به عادت رشدی نامحدود کنجد، دوره طولانی مدت گلدهی و بلوغ ناهمگن کپسول، کشت کنجد با مشکل برداشت و از دست رفتن عملکرد مواجه است. اهداف مختلفی برای اصلاح کنجد از جمله عملکرد دانه بالا، کپسول ناشکوفا، بهبود کیفیت روغن، مقاومت در برابر بیماری ها و آفات وجود دارد. روش های اصلاحی برای بهبود ژنتیکی کنجد از انتخاب گیاه تا توسعه هیبرید و اصلاح مولکولی تغییر می کند.
در اصلاح نباتات کلاسیک، دورگ گیری (Hybridization) متداول ترین روشی است که اغلب استفاده می شود. دورگ گیری به ترکیب صفات مطلوب از لاین های مختلف گیاهی به یک گیاه از طریق گرده افشانی کمک می کند. صفات مورد نظر مانند مقاومت در برابر بیماری و بهبود کیفیت روغن را می توان از طریق دورگ گیری از اقوام وحشی به گونه های زراعی منتقل کرد. در کنجد، خارج کردن بساک ساده ترین و متداول ترین روش تولید هیبرید F1 از طریق درگرگرده افشانی است.
بساک های باز در مدت کوتاهی پس از باز شدن گل، دانه گرده آزاد می کنند، که فقط 24 ساعت زنده می مانند. کلاله یک روز قبل از باز شدن گل تا یک روز پس از باز شدن گل پذیرای دانه گرده باقی مانده است. صفات با وراثت پذیری بالا می توانند به طور موثر از طریق فرآیند هیبریداسیون منتقل شوند. در کنجد وراثت پذیری بالا برای پارامترهای مربوط به عملکرد، مانند تعداد شاخه در بوته، تعداد کپسول در بوته، عملکرد دانه در بوته و عملکرد دانه در متر مربع، گزارش شده است. عادت رشدی نامشخص کنجد چالشی برای اصلاح گران کنجد است و جهش به عنوان یکی از روش های اصلاحی برای حل این مشکل است. تکنیک های متفاوتی از جهش برای گسترش تنوع ژنتیکی در کنجد مورد استفاده قرار می گیرند. محققان درسازمان انرژی اتمی/ سازمان غذا وکشاورزی(FAO / IAEA) پروژه های تحقیقاتی زیادی از طریق جهش برای بهبود ژنتیکی در کنجد آغاز کردند. و تاکنون 142 لاین جهش یافته مطلوب با داشتن خصوصیات زراعی مفید با استفاده از هر دو موتاژن فیزیکی و شیمیایی معرفی شده است. در کنجد تولید لاین های نر عقیم فرصتی برای تسهیل دگرگرده افشانی در تولید بذر هیبرید فراهم کرده است. لاین های نر عقیم سیتوپلاسمی (CMS) از طریق دو رگ گیری کنجد زراعی S. indicum با خویشاوند وحشیS. malabaricum ایجاد شده است.
استفاده از روش های اصلاحی مدرن به کاهش وابستگی برای ایجاد تنوع ژنتیکی درون یک گونه و غلبه بر محدودیت های اصلاح کلاسیک کمک می کند. بدین منظور تکنیک های بیوتکنولوژی برای اصلاح کنجد معرفی شده است. پروتکل کشت آزمایشگاهی و انتقال ژن در کنجد با استفاده از غلظت مناسب از هورمون ها و مواد مغذی بهینه شده است.
1International Atomic Energy Agency / Food and Agriculture
منبع:
Najeeb, U. Mirza, M. Y. Jilani, G. Mubashir, A. K. and Zhou, W. J. 2012. Sesame. P. 131-145. In S.K. Gupta. (Eds.) Technological
Innovations in Major World Oil Crops, Breeding Vol. 1. Springer Science+Business Media, LLC.
گردآوری:
مهندس مهتاب صمدی
کارشناس مجتمع تحقیقات کاربردی و تولید بذرشرکت توسعه کشت دانه های روغنی
کنجد یکی از محصولات چند منظوره است که در مناطق خشک کشت می شود. این گیاه خصوصیات منحصر به فردی دارد که می تواند مناسب سیستم های تناوبی باشد. تولید این محصول بطور قابل توجه آسان است چرا که تجهیزات مورد استفاده در محصولات دیگر می توانند در کشت و کار این گیاه مورد استفاده قرار گیرند.کشت این گیاه با منابع محدود در شرایط مشابه نسبت به محصولات زراعی دیگر، با بازگشت سرمایه بیشتر و هزینه کمتر سودآوری بیشتری به همراه دارد. کنجد خصوصیات زراعی مهمی دارد از جمله این که به شرایط گرمسیری سازگار است، در خاک با حداقل رطوبت به خوبی رشد می کند، در دمای بالا عملکرد خوبی داشته و دانه ها ارزش غذایی بالایی دارند. گیاه کنجد در خاک های نسبتا فقیر در شرایط آب و هوایی که عموما برای محصولات دیگر نامناسب است رشد می کند. این گیاه با سیکل برداشت نسبتا کوتاه از 140-90 روز، امکان کشت محصولات دیگر را در مزرعه فراهم می کند و اغلب با محصولات دانه ریز دیگر کشت می شود. این گیاه به حفظ رطوبت خاکی که در آن کشت شده کمک کرده و رطوبت لازم را برای محصول بعدی مستقیما بعد از برداشت فراهم می کند. بطور کلی کنجد میزان آب کمتری از پنبه، ذرت، سورگوم، سویا و بادام زمینی مصرف می کند.این گیاه یکی از محصولات متحمل به خشکی در جهان است، اما با رطوبت بیشتر عملکرد بالاتری بدست می آید. آبیاری سریع و سبک در کشت این گیاه توصیه می شود. کشت کنجد می تواند در محدوده گسترده ای از خاک ها صورت گیرد، اما گیاه در خاک های سبک و با زهکش مناسب بهترین رشد را دارد و pH 8-5 را ترجیح می دهد و به خاک های بسیار اسیدی و شور، حساس است. زهکشی خاک در کشت کنجد بسیار مهم است ، بطوری که کنجد به دوره کوتاه غرقابی و ایستادگی آب بسیار حساس است. رشد و نمو کنجد شامل چهار مرحله رویشی، زایشی، رسیدگی و خشک شدن است. کنجد گیاهی با رشد نا محدود است بنابراین بین مراحل رشدی در دوره های مختلف از فصل رشد همپوشانی وجود دارد. بذر در اولین کپسول ممکن است رسیده باشد در حالی که بخش های زیری گیاه هنوز در مرحله گلدهی است. رشد کنجد در 30 روز اول کند است در حالی که رشد ریشه، سریع تر از برگ ها و ساقه ها می باشد. کنجد به دوره طولانی نور خورشید نیاز دارد و عموما گیاهی روز کوتاه است با این وجود واریته هایی وجود دارند که تحت تاثیر طول روز قرار نمی گیرند. این گیاه به دمای ثابت بالا نیاز دارد، محدوده مطلوب دمایی جهت رشد، 30-26 درجه سانتی گراد است. کمترین دما جهت جوانه زنی تقریبا 12 درجه سانتی گراد است، اگر دما زیر 18 درجه سانتی گراد باشد می تواند اثرات منفی در جوانه زنی داشته باشد.
